Η μουσική στους Έλληνες φιλοσόφους

Σε έναν κατεξοχήν μουσικό πολιτισμό όπως είναι ο αρχαιοελληνικός, η παρουσία της μουσικής είναι έντονη όχι μόνο στις καθημερινές εκδηλώσεις της ζωής αλλά και στη φιλοσοφία. Οι πρώτες αναφορές στη μουσική βρίσκονται στους προσωκρατικούς και ο σχετικός προβληματισμός συνεχίζεται μέχρι τους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους.
Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται οι απόψεις του Πυθαγόρα και των μαθητών του, που συσχέτισαν για πρώτη φορά τη μουσική με τα μαθηματικά, ακολουθεί ο Πλάτων, στο έργο του οποίου η μουσική κατέχει πρωταρχικό ρόλο, ο Αριστοτέλης, που με την κριτική του δίνει διαφορετικό περιεχόμενο στις θέσεις του Πλάτωνα, και τέλος ο Πλωτίνος, που μας οδηγεί προς τις τελευταίες σελίδες της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.
Θέματα που εξετάζονται, μεταξύ άλλων, είναι η σημασία της αρμονίας στην αρχαία ελληνική μουσική, ο ρόλος της μουσικής στην εκπαίδευση, η σχέση της μουσικής με την πολιτική και την ηθική, και η διάκριση ανάμεσα στη νοητή και την αισθητική μουσική.

Φιλοσοφία και μουσική : η μουσική στους Πυθαγορείους, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Πλωτίνο / Παύλος Καϊμάκης, Αθήνα : Μεταίχμιο, 2005, 166σ. ; 24εκ.

Υπατία: η γυναίκα που αγάπησε την επιστήμη

Η Υπατία, κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα, του τελευταίου διευθυντή του μουσείου της Αλεξάνδρειας, γεννήθηκε στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ. Γρήγορα ξεπέρασε σε γνώσεις τον Θέωνα και δίδαξε μια εκλεκτή ομάδα σπουδαστών, που μετέβαλαν την Αλεξάνδρεια σε ένα από τα πιο γνωστά κέντρα ερευνών της αρχαιότητας. Το 415, η Υπατία έπεσε θύμα αλλεπάλληλων βιασμών, βασανίστηκε και διαμελίστηκε από μια ομάδα φανατικών χριστιανών που δρούσαν υπό τις διαταγές του πατριάρχη της πόλης. Ωστόσο, το όνομά της διέτρεξε την Ιστορία και τη θυμόμαστε μέχρι σήμερα ως σύμβολο μιας προνομιακής ευφυΐας που αποτέλεσε πρόκληση για το σκοταδισμό της εποχής της.

Ο Πέδρο Γκάλβεθ, που κληρονόμησε από τον πατέρα του το πάθος για την επιστήμη και το θαυμασμό για την Υπατία, μας προτείνει τώρα αυτό το θαυμάσιο πορτρέτο μιας έξοχης γυναίκας, η οποία καταδικάστηκε να ζήσει σε μιαν εποχή που ούτε οι θεοί θέλουν να θυμούνται.

Υπατία : η γυναίκα που αγάπησε την επιστήμη / Πέδρο Γκάλβεθ, Αθήνα, Μεταίχμιο : 2004, 253σ. ; 20εκ.

Ως πότε θα διαβάζω;

Πόσες φορές, αλήθεια, δεν βρεθήκατε αντιμέτωποι μ’ αυτό τον καταιγισμό ερωτήσεων από τα παιδιά σας; Πόσες φορές δεν προσπαθήσατε να βρείτε τις κατάλληλες απαντήσεις στις ερωτήσεις “Γιατί να διαβάσω”; “Γιατί να σπουδάσω”; “Γιατί να πάω σχολείο”;

Το δώρο της μόρφωσης είναι η δυνατότητα να αντιλαμβανόμαστε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, να καταλαβαίνουμε πότε κάποιος μας κοροϊδεύει ή μας λέει ψέματα πάνω απ’ όλα, να μη χρειαζόμαστε κανέναν να μας πει τι να κάνουμε. Το δώρο της μόρφωσης είναι η κριτική σκέψη.

Τόσο μεγάλη και καθοριστική είναι η αξία της μόρφωσης και προφανώς δεν τη χρειάζονται μόνο οι μαθητές ή οι νέοι. Τη χρειάζονται περισσότερο οι γονείς, τη χρειάζονται ακόμα περισσότερο οι δάσκαλοι, τη χρειάζονται στον μέγιστο βαθμό όσοι λαμβάνουν αποφάσεις που επηρεάζουν τις ζωές άλλων, τη χρειαζόμαστε όλοι μας για να αποφασίζουμε για τη ζωή μας.
Ένα εξαιρετικό βιβλίο, με ιδιαίτερα έξυπνη γραφή, ευχάριστο, με χιούμορ και καυστικότητα που αξίζει
να διαβάσουν όλοι οι γονείς και εκπαιδευτικοί. Και σίγουρα όλα τα παιδιά και οι έφηβοι. Θα βοηθήσει
όλους να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της καλλιέργειας και της ανάγνωσης.

Ως πότε θα διαβάζω; : μετατρέποντας τη μάθηση από καταναγκαστικό έργο σε χαρά και δημιουργία / Μαρίνα Ψιλούτσικου, Αθήνα : Διόπτρα, 2012, 260σ. ; 21εκ.

Βυζάντιο – μια άγνωστη εποχή

Επέτειος σήμερα της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς (29 Μαΐου 1453). Ευκαιρία λοιπόν να διαβάσουμε ένα βυζαντινό κείμενο του 10ου αιώνα, προσπαθώντας να μάθουμε περισσότερα για την ζωή και την ιστορία της εποχής.

Βίος Βασιλείου : η βιογραφία του αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνος από τον εστεμμένο εγγονό του / Κωνσταντίνου Ζ’ Πορφυρογέννητου, Αθήνα : Κανάκη, 2010, 553σ. ; 21εκ.

Τον 10ο αι. στην αυλή του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου, γιού του Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού και εγγονού του Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνος, γράφεται ο Βίος Βασιλείου, η βιογραφία του ιδρυτή της Μακεδονικής δυναστείας. Προήλθε από τη γραφίδα του ίδιου του Κωνσταντίνου; Ίσως, αλλά δεν είμαστε βέβαιοι. Η μόνη βεβαιότητα που διαθέτουμε είναι ότι συνετέθη κατ’ εντολήν του εστεμμένου εγγονού του.

Η διήγηση παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον όχι μόνο για το περιεχόμενό της καθαυτό, αλλά και για τη λογοτεχνική της υπόσταση. Μύθος και αλήθεια συγχέονται ενίοτε σε μια ελκυστική αφήγηση. Η ιστορική πραγματικότητα κάποτε αντικατοπτρίζεται με σχετική ακρίβεια και αξιοπιστία, ενώ άλλοτε διαστρεβλώνεται ή αποσιωπάται προς όφελος της πολιτικής προπαγάνδας.

Η μάχη της Κρήτης 1941

Από τις 20 έως τις 29 Μαΐου 1941 γίνεται η μάχη της Κρήτης που καταλήγει στην κατάληψη του νησιού από τα χιτλερικά στρατεύματα. Κι όμως, αυτή η νίκη μέτρησε για ήττα. Με 10-17 χιλιάδες νεκρούς και κατεστραμμένο το σώμα των αλεξιπτωτιστών, ο “ανίκητος” στρατός του Γ’ Ράϊχ αντιλαμβάνεται για πρώτη φορά πόσο τρωτός είναι, και μαζί το αντιλαμβάνεται και όλος ο πλανήτης που μέχρι τότε έβλεπε τις σιδερόφραχτες ναζιστικές στρατιές να καταπίνουν σε μέρες χώρες ολόκληρες.

Αστάθμητος παράγοντας που χάλασε τα σχέδια των ναζί σε αυτή τη μάχη, ο “άμαχος” πληθυσμός της νήσου. Να πώς περιγράφει ένας Γερμανός αξιωματικός των αλεξιπτωτιστών ένα περιστατικό στην περιοχή Γαλατά Χανίων, όπου πραγματοποιήθηκε και η κυρία προσπάθεια των Γερμανών:

«Στὸ λιγοστὸ φῶς τῆς ἡμέρας θυμᾶμαι ποὺ πετάχθηκε σὰν ἀγρίμι μέσα ἀπὸ τοὺς ἀγκαθωτοὺς θάμνους, σὰν ἀστραπή, μιὰ λεβεντόκορμη σιλουέτα, στὰ μαύρα ντυμένη, μὲ ψηλὲς μπότες καὶ σαρίκι στὸ κεφάλι, ποὺ δίχως καθυστέρηση φύτεψε μὲ τὸ γερμανικὸ αὐτόματο, ποὺ κρατοῦσε, πέντε σφαῖρες στὸ στομάχι δύο ἀλεξιπτωτιστῶν. Πρὶν προλάβουμε νὰ ἀντιδράσουμε, ἔπεσε κάτω, γλιστρώντας σὰν φίδι μέσα στοὺς θάμνους μὲ δαιμονισμένη ταχύτητα. Ἀντιδρῶντας γρήγορα, τὸν κυκλώσαμε καὶ προσπαθήσαμε νὰ τὸν ἐξουδετερώσουμε. Ὅταν ἔφθασα κοντά του δὲν εἶχε ἀκόμα πεθάνει. Τὰ μάτια του ἀνοικτά, κατάμαυρα, λὲς καὶ φοβέριζε τὸν ἐρχομὸ τοῦ θανάτου, ὅμως ὅλο σχεδὸν τὸ κορμί του ἦταν χτυπημένο ἀπὸ τὰ θραύσματα τῆς χειροβομβίδας. Τὸν σήκωσα καὶ ἀκούμπησα τὴν πλάτη του στὸν κορμὸ μιᾶς χοντρῆς ἐλιᾶς. Εἰλικρινὰ μὲ εἶχε συναρπάσει ἡ τακτικὴ ποὺ μαχόταν. Θὰ ἦταν περίπου 18 χρονῶν. Πρὶν ξεψυχήσει, κοίταξε βαθιὰ μέσα στὰ μάτια τὸ στοχασμό μου καὶ χαμογέλασε. Ξαφνιάστηκα. Δὲν ξέρω ἄν χαμογελοῦσε σὲ μένα ἤ στὸν θάνατο, ποὺ φτερούγιζε γιὰ νὰ τὸν πάρει. Σήκωσε μὲ κόπο τὸ δεξί του χέρι, πῆρε ἀπὸ τὸ λαιμό του ἕνα σταυρό ποὺ κρεμόταν, τὸν φίλησε κι ἔγειρε τὸ κεφάλι πλάγια, ξεψυχώντας μὲ καρφωμένο στὰ χείλη του τὸ χαμόγελο.Ὅμως, ἡ ἔκπληξή μου ἔμελλε νὰ κορυφωθεῖ, ὅταν τραβῶντας τὸ σαρίκι του γιὰ νὰ τὸν ξαπλώσω χάμω, ξεχύθηκαν ἀπ’ τὸ κεφάλι του μισὸ μέτρο κατάμαυρα μαλλιά. Τότε μόνο κατάλαβα πὼς ἦταν γυναῖκα. Βουβάθηκα. Ἦταν κάτι ποὺ δὲν τὸ περίμενα. Ἔνοιωσα στὸ λαιμό μου ἕναν κόμπο νὰ μὲ πνίγει. Ἦταν ἡ πρώτη φορὰ ποὺ συνειδητοποίησα ὅτι ἡ μοίρα τῶν ἀλεξιπτωτιστῶν θὰ ‘ ταν πολὺ δύσκολη στὴν Κρήτη. Ἔφυγα, ἀφήνοντας τὴ σκέψη μου κάτω ἀπὸ τὴ γέρικη ἐλιά, κοντὰ στὴ νεκρὴ κοπέλα».

Η ελληνική γενιά της δεκαετίας του 1940 : από το παρατηρητήριο του έφεδρου αξιωματικού / Αντωνίου Ν. Βιστάκι, Ρέθυμνο : [χ.ε.], 1985, 627σ. : εικ. ; 23εκ.

Παγκανίνι – ένας πρωτοπόρος

Επέτειος θανάτου του Νικολό Παγκανίνι η 27η Μαϊου, όπως μας πληροφορεί το ενδιαφέρον www.sansimera.gr, απ’ όπου αντλούμε και λίγα στοιχεία για τη ζωή του:

… Τα ρεσιτάλ του στα μεγάλα μουσικά κέντρα της Ευρώπης θύμιζαν πολύ συναυλίες των  Beatles. Όπως έγραφε στον Γκαίτε ένας φίλος του, «με τις άτιμες τις συναυλίες  του ο Παγκανίνι τρέλαινε άνδρες και γυναίκες». Ο ίδιος ο Γκαίτε τον παρομοίαζε  ως «στήλη από φλόγες και σύννεφα». Είχε μοναδική σκηνική παρουσία για τα  δεδομένα της κλασσικής μουσικής. Συνήθιζε να χρησιμοποιεί τεχνάσματα, όπως το να  σπάζει τάχα κατά λάθος τις χορδές του βιολιού του και να συνεχίζει με τη μία την  εκτέλεση του έργου, για να κερδίσει τον θαυμασμό και το χειροκρότημα του κόσμου.

Ακούστε μια σύνθεση του Ν. Παγκανίνι

Μικρός οδηγός στη μεγάλη μουσική / Ροντόλφο Βεντίτι, Αθήνα : Στάχυ, 1998, 206σ. ; 21εκ.