ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ – ΜΑΙΟΣ 2025

Τουρκική λογοτεχνία

Δεν γνωρίζουμε πολλά για την τουρκική λογοτεχνία. Έχει όμως πλούσια και πολύπλευρη ιστορία που αρχίζει ήδη από τα προ ισλαμικά χρόνια με την προφορική παράδοση. Από τον 11ο έως τον 19ο αι., κατά την ισλαμική περίοδο, επηρεάζεται από την αραβική και τη περσική λογοτεχνία. Μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, την τουρκική λογοτεχνία την απασχολούν θέματα κοινωνικά και εθνικά. Παρακάτω θα συναντήσουμε σύγχρονους Τούρκους συγγραφείς.

1. Kemal, Yasar , Φύγανε και τα πουλιά, Θεμέλιο, 1995

Κάθε χρόνο το φθινόπωρο, κοπάδια από κάθε είδους μικρά πουλιά κατεβαίνουν σε μια παραλία κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ένα έθιμο που χρονολογείται από την εποχή του Βυζαντίου ήταν ότι στις πύλες των τζαμιών, των εκκλησιών και των συναγωγών οι άνθρωποι αγόραζαν αυτά τα πουλιά και μετά τα άφηναν να πετάξουν μακριά, αγγελιοφόροι που υπερασπίζονταν την υπόθεση τους στον παράδεισο. Αλλά σήμερα, οι τρεις μικροί γαβριάδες, που μπορεί να γεμίσουν τα κλουβιά τους σε σημείο που τα πουλιά πεθαίνουν από ασφυξία, αντιμετωπίζουν το βρίσιμο και τον εμπαιγμό, μιας και κανείς δεν ψάχνει πια τον παράδεισο. Στις πλατείες, μαζί με τις φωνές των πωλητών, αυτό που κυριαρχεί είναι ο θόρυβος των αυτοκινήτων και ο ήχος των παπουτσιών στο πλακόστρωτο.

Σε αυτό το μυθιστόρημα ο Γιασάρ Κεμάλ αναπτύσσει τη συγκλονιστική ιστορία του, όπου η σκληρότητα, η αδιαφορία και η έλλειψη κατανόησης, συχνά λόγω άγνοιας και λήθης, δεν αφήνουν περιθώρια για τη χαρά μιας στιγμής, για τη χειρονομία ενός χεριού που ανοίγει, έτσι, για την ελευθερία. Συγγραφέας στρατευμένος, ανδρώθηκε μέσα από τους αγώνες για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και πάντοτε τάχθηκε στο πλευρό των αδυνάτων. Γι’ αυτό δεν έπαψε να καταδιώκεται. Κουρδικής καταγωγής, διεκδικεί την κουρδική του ταυτότητα και βρίσκεται στο πλευρό των Κούρδων στον αγώνα τους για ίσα δικαιώματα.

2. Tekin, Latife , Τα παραμύθια των σκουπιδιών της Μπερτζή Κριστίν, Εξάντας, 2001

Μια παραγκούπολη. Μια χωματερή, ένα βουνό σκουπιδιών πάνω στο οποίο το περιθώριο της σύγχρονης αστικής κοινωνίας, οι πεταμένοι στις παρυφές της μεγάλης πόλης, προσπαθούν να επιβιώσουν έχοντας μοναδικό δικαίωμα να τα βγάλουν πέρα. Άνεργοι, άστεγοι, ηλικιωμένοι και κάθε είδους αποκλεισμένοι προσπαθούν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους από χαρτόνια και τενεκέδες, ψάχνοντας στα σκουπίδια για λίγο φαγητό. Ο μυστηριώδης άνεμος παρασύρει τις καλύβες και τα μωρά τους κάθε βράδυ. Η βιομηχανική ρύπανση τους παραμορφώνει σιγά σιγά. Πολιτικοί, αφεντικά, τραμπούκοι τους εκμεταλλεύονται ενώ η απογοήτευση και ο θυμός τους κατατρώει. Κι όμως, κάθε προσπάθεια υπονόμευσης της αξιοπρέπειάς τους είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη. Οι άνθρωποι αυτοί επιβιώνουν με χάρη, χορεύουν, γελούν, κλαίνε και, πάνω απ’ όλα, ονειρεύονται. Με αυτά τα σκληρά «παραμύθια», σκηνές από αυτό που έχει γίνει τρόπος ζωής για εκατομμύρια κατοίκους του πλανήτη μας, η συγγραφέας μας παραδίδει μια ποιητική αλλά και τρομακτική παραβολή για την κατάσταση του σύγχρονου ανθρώπου.

3. Tanpinar, Ahmet Hamdi, Ινστιτούτο ρύθμισης ρολογιών , Καστανιώτης, 2019

Ο κύριος χαρακτήρας αυτού του βιβλίου, είναι ένας αντιήρωας της τουρκικής λογοτεχνίας. Προσληφθείς από έναν παράξενο άνδρα που ίδρυσε ένα ινστιτούτο ρύθμισης ρολογιών, ο Χαϊρί έζησε το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τα πρώτα χρόνια της Δημοκρατίας, καταγγέλλοντας, με τον δικό του τρόπο, τον παραλογισμό της γραφειοκρατίας που κατέληξε να παραλύσει τη χώρα, τις ιδέες και τη σκέψη της. Αλλά είναι πραγματικά λογικό, όταν η εποχή δεν δίνει ακόμα στην επιστήμη τη θλεση που της αρμόζει, να εμπιστευόμαστε αυτές τις εφευρέσεις που υποτίθεται ότι μετρούν την πρόοδο του χρόνου και της στιγμής, σαν μεταφορές μιας πολυπόθητης νεωτερικότητας; Είναι σοβαρό να ακούς τα λόγια ενός ατόμου του οποίου η ψυχική κατάσταση είναι τόσο σχετική όσο η καλή λειτουργία ενός ρολογιού; Σε αυτή την ιστορία που διαδραματίζεται μεταξύ 1830 και 1950, ο συγγραφέας παραπέμπει στη μετάβαση από το παλιό στο νέο με την ειρωνεία και το βλέμμα ενός ωρολογοποιού που γνωρίζει τις εσωτερικές λειτουργίες μιας κλονισμένης κοινωνίας της οποίας τρίζουν τα θεμέλιά αλλά δεν καταρρέει. Ένα μυθιστόρημα για το χρόνο και μια σάτιρα της τουρκικής κοινωνίας. Μια παρέλαση από πολύχρωμους χαρακτήρες, μάγους, ψυχαναλυτές και άλλους σαλτιμπάγκους.

4. Shafak, Elif Ο μαθητευόμενος αρχιτέκτονας, Ψυχογιός, 2020

Στην Κωνσταντινούπολη τον 16ο αιώνα, ο νεαρός Τζαχάν φτάνει κρυφά στην πόλη, μέσα στην οποία μετακινείται παρέα με έναν υπέροχο λευκό ελέφαντα τον οποίο έχει χρεωθεί να προσφέρει στον Σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Βρίσκεται στο παλάτι και γνωρίζει τσιγγάνους, αυλικούς, ευνούχους, δαμαστές, αλλά και την Μιχριμάχ. Σε έναν κόσμο ανακαλύψεων και δολοπλοκιών χάρη στην τύχη, την περιέργεια και την τόλμη του, προκαλεί το ενδιαφέρον του Σινάν, του πρώτου αρχιτέκτονα του σουλτάνου, που θα τον πάρει υπό την προστασία του, θα τον μεγαλώσει, και γρήγορα θα γίνει ένας από τους καλύτερους μαθητευόμενους. Η φαντασία της Elif SHAFAK στην υπηρεσία των ιστορικών γεγονότων, αφού ο Σινάν, πρόσωπο υπαρκτό, οδήγησε την οθωμανική αρχιτεκτονική στην ακμή της. Πολλή ανθρωπιά και μαγεία σε ένα σύμπαν γεμάτο και άγριο. Η αγάπη παραμονεύει στο πρόσωπο της Μιχριμάχ, της κόρης του Σουλτάνου, που κάνει τον Τζαχάν να ονειρεύεται. Η αλληλεγγύη των μαθητευόμενων γύρω από τον Σινάν, τον αφέντη «πατέρα», είναι σχολείο ζωής, δουλειάς και ταπεινότητας, ενώ η προσκόλληση του Τζαχάν με τον Τσότα τον λευκό ελέφαντα είναι ένας πυλώνας πίστης. Η μαγεία της Κωνσταντινούπολης, είναι εκεί: χαρακτήρες, συναισθήματα, αντιπαλότητες, χρώματα, μυρωδιές, λαβύρινθοι σπιτιών και δρόμων, όλα σε πλήρη ισχύ

5. Pamuk, Orhan Το σπίτι της σιωπής, Πατάκης, 2021

Ένα μικροσκοπικό τουρκικό λιμάνι, έρημο το χειμώνα, κατακλύζεται από τουρίστες το καλοκαίρι. Μακριά από τις πολυτελείς βίλες των νεόπλουτων, ένα σπίτι που καταρρέει. Ένας νάνος παρακολουθεί μια πολύ ηλικιωμένη γυναίκα, η οποία περνά τις μέρες και τις νύχτες της ενθυμούμενη τα νιάτα της και αναμασώντας τα παράπονά της. Ζουν μέσα στη σιωπή για τα μυστικά που μοιράζονται, μέσα στο μίσος και τη μοναξιά.

Όπως κάθε καλοκαίρι, τα τρία εγγόνια της ηλικιωμένης κυρίας έρχονται να περάσουν λίγες μέρες στο σπίτι της: ο απογοητευμένος και αλκοολικός διανοούμενος, ο προοδευτικός και ιδεαλιστής νεαρός και ο μαθητής λυκείου, που ονειρεύεται επιτυχία αμερικανικού τύπου.

Η παραμονή τους είναι σύντομη και καταλήγει σε τραγωδία, που έχει προκληθεί τόσο από τις πολιτικές συνθήκες των ετών 1975-1980 όσο και από το παρελθόν της οικογένειας.

Το μυθιστόρημα παρουσιάζει μια ξεκάθαρη εικόνα της ιστορίας της Τουρκίας τα τελευταία εκατό χρόνια, θέτοντας έξυπνα ένα πολύ επίκαιρο ερώτημα για τις χώρες της Μέσης Ανατολής: απέτυχε ο εκδυτικισμός; Ποια ήταν τα αποτελέσματα, τι ρόλο παίζει αυτή η εξέλιξη στις συγκρούσεις γενεών και στις σχέσεις δεξιάς-αριστεράς στην πολιτική; Ένα ωραίο μυθιστόρημα και ένας συγγραφέας που ξέρει να διηγείται.

6.Livaneli, Zülfü, Οτέλ Κονσταντινίγε, Πατάκης, 2016

Το μυθιστόρημα μεταφέρει τον αναγνώστη σε ένα εξαιρετικό ταξίδι όπου συναντάμε το απέραντο ανθρώπινο πανόραμα των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης ενώ κατεβαίνουμε στα βάθη της μαγικής όσο και βάναυσης αυτής πόλης.

Κωνσταντινούπολη… Δολοφονίες έχουν διαπραχθεί στο σκοτεινό σκηνικό των τειχών της πόλης, όπου πολιτικοί δολοφονούνται στους αυτοκινητόδρομους, παιδιά λιμοκτονούν, γυναίκες σκοτώνονται σιωπηλά στις φτωχογειτονιές τους, ο πλούτος απολαμβάνεται στα αρχοντικά, και η πόλη φέρει τα ίχνη των μαρτύρων της. Ο συγγραφέας ζωγραφίζει το πανόραμα της Κωνσταντινούπολης, αφηγούμενος την ιστορία της κοινωνικής αφρόκρεμας της πόλης μέσα από τα μάτια μιας επιτυχημένης επιχειρηματία, αλλά φέρνει κοντά και τις κατώτερες τάξεις και ακόμη και τις ψυχές των νεκρών. Λαμβάνοντας ως φόντο τη μακραίωνη ιστορία της Κωνσταντινούπολης, ο κορυφαίος Λιβανελί καλωσορίζει δεκάδες χαρακτήρες στα εγκαίνια ενός πολυτελούς ξενοδοχείου με βυζαντινό παρελθόν. Εξερευνά την ανθρώπινη ψυχή μέσα σε ένα ευρύ φάσμα, από τον ρομαντισμό έως τις σχέσεις εξουσίας. Παίρνει θέση και είναι σημαντικό για την κατανόηση των ταραχών που, για αιώνες, μαίνονται στην Κωνσταντινούπολη.

7. Mourad, Kenize, Το άρωμα της γης μας, Ωκεανίδα, 2003

Η οδυνηρή είδηση της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης κράτησε τόσο πολύ που κατέληξε να μας αφήσει αδιάφορους. Αυτό το βιβλίο, σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο, μας αφυπνίζει. Αποφεύγει τις πολιτικές αναλύσεις και γενικότητες που μας κατακλύζουν και δίνει φωνή στους άνδρες και τις γυναίκες και των δύο στρατοπέδων. Ιερουσαλήμ, Τζενίν, Γάζα ή οικισμοί εποίκων… Εβραίοι, Παλαιστίνιοι, Ισραηλινοί, Άραβες… Η συγγραφέας συνάντησε τα πρόσωπα. Την Οριτ, της οποίας η αδερφή σκοτώθηκε σε επίθεση στην Ιερουσαλήμ και η ίδια δεν μπορεί πλέον να ζήσει.

Τον Τζέρεμι, το ραβίνο που προστατεύει τους Παλαιστίνιους αγρότες από επιθέσεις εποίκων. Τον μισητό, Ισραηλινό αξιωματικό, ο οποίος είναι αντιρρησίας συνείδησης. Τη Λέιλα, που βλέπει τον μικρότερο γιο της να ακολουθεί τα βήματα του μεγαλύτερου, σκοτωμένου κατά την πρώτη Ιντιφάντα. Τον Μωάμεθ, το φυλακισμένο και βασανισμένο ιμάμη, του οποίου το πάθος είναι να εφευρίσκει αρώματα. Τον Αχμέντ, το μαχητή που θέλει να εκδικηθεί τον αδερφό του και που συντρίβεται από μπουλντόζα. Ανακαλύπτοντας τις ζωές τους και αυτές των γονιών τους, επιζώντες από τα στρατόπεδα θανάτου για τους μεν, κυνηγημένους από τα χωριά τους στην Παλαιστίνη και φυλακισμένους σε στρατόπεδα προσφύγων για τους δε, χάρη σε μαρτυρίες εξαιρετικά αληθινές, συγκινητικές και δυνατές, η Kenizé Mourad μας βοηθά να καταλάβουμε τι κάνει την ειρήνη τόσο δύσκολη και, κυρίως, γιατί είναι επείγον να ακούμε αυτούς που αγωνίζονται για αυτήν και από τις δύο πλευρές.

8. Cicekoglu, Feride, Μην πυροβολείτε το χαρταετό, Καστανιώτης, 1998

Κωνσταντινούπολη, 1980. Η Τουρκία ξυπνά από το βρυχηθμό των τανκς στους δρόμους, το τρίτο πραξικόπημα μέσα σε μόλις είκοσι χρόνια. Στο πλαίσιο αυτών των ιστορικών γεγονότων, υπονοούμενα και προκαλούμενα, ποτέ άμεσα ορατά, οι ζωές μιας πολιτικής κρατούμενης, της Ίντζι, και του τετρἀχρονου Μπαρίς, του γιου μιας άλλης κρατούμενης που φυλακίζεται για πώληση ναρκωτικών, συμπλέκονται. Ο μικρός αναγκάζεται να μείνει στη φυλακή γιατί κανείς δεν μπορεί να τον φροντίσει έξω. Ο Μπαρίς κοιτάζει πέρα από τα κάγκελα της φυλακής όπου είναι κλεισμένος και εκεί, μέσα από τα λόγια και τις χειρονομίες της Ιντζί, μαθαίνει τι υπάρχει έξω, τι μπορεί να ανατρέψει… Μαζί της, μαθαίνει για τη φύση, τη στοργή και τον έξω κόσμο. Η μόνη του επαφή με αυτόν τον κόσμο είναι ένα μικρό τετράγωνο ουρανού που φαίνεται από την αυλή. Μια μέρα, ένας χαρταετός τον γεμίζει χαρά. Νομίζει ότι είναι ένα πολύχρωμο πουλί. Η Ίντσι του λέει ότι θα τον βγάλει από εκεί και θα πετάξουν μαζί χαρταετό. Όμως εκείνη φεύγει και δεν μπορεί να κρατήσει την υπόσχεσή της. Ο μικρός πιστεύει ότι η Ιντζι θα επιστρέψει με τη μορφή χαρταετού. Και μια μέρα, όταν ένας άλλος χαρταετός εμφανίζεται στον ουρανό, εκδηλώνει τη χαρά του και μαζί του και οι γυναίκες. Αλλά αυτό είναι πάρα πολύ για τον διευθυντή της φυλακής, οι φρουροί πυροβολούν τον χαρταετό που πετάει πιο ψηλά στον ουρανό και εξαφανίζεται. Αφήνει πάλι πίσω τον Μπαρίς ή τον παίρνει μαζί της;

9. Umit, Ahmet, Μνήμες της Κωνσταντινούπολης, Πατάκης, 2012

Ένα σκοτεινό σύννεφο έχει εγκατασταθεί πάνω από την πόλη των επτά λόφων, επτά θύματα άφησαν την τελευταία τους πνοή. Ένας ασυνήθιστος φόνος παρακινεί τον επιθεωρητή Νεβζάτ σε δράση. Ο δολοφόνος αφήνει στην παλάμη του θύματος, ένα αρχαίο νόμισμα. Τα θύματα διαδέχονται το ένα το άλλο, όλα με το ίδιο τελετουργικό. Όλα έχουν ένα νόμισμα στο χέρι και το καθένα έχει αφεθεί μπροστά σε ένα ιστορικό κτήριο από την εποχή ενός αυτοκράτορα που έζησε στη χρυσή εποχή της πόλης. Το κοινό χαρακτηριστικό των θυμάτων είναι η προδοσία τους απέναντι στην πόλη. Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά του δολοφόνου; Παρόλο που οι κάτοικοι αλλάζουν και η πόλη αποκτά νέα ονόματα, από Βυζάντιο Κωνσταντινούπολη και μετά Ιστανμπούλ, παίρνει διαφορετικούς χαρακτήρες, υπάρχει κάτι που δεν αλλάζει. Η διαχρονική ομορφιά της. Ο Ahmet Ümit εστιάζει σε αυτήν την ομορφιά που τώρα πια απειλείται και ενώ μας υπνωτίζει με την αστυνομική ιστορία του, προσπαθεί επίσης να αναβιώσει τη συνείδηση του κατοίκου αυτής της πόλης με τις ιστορικές πληροφορίες που μεταφέρει.

10. Livaneli, Zülfü , Στη ράχη της τίγρης, Πατάκης, 2024

Ζωντανή αφήγηση της ζωής ενός διαβόητου Οθωμανού σουλτάνου στην εξορία και επίσης ένα ισχυρό κατηγορητήριο για τις υποκρισίες της Δύσης. Το 1909, μετά την Επανάσταση των Νεότουρκων , ο Abdülhamid II καθαιρείται και εξορίζεται στη Θεσσαλονίκη. Τώρα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά από εκείνη τη μοιραία απριλιάτικη νύχτα, ο Zülfü Livaneli ζωντανεύει τις μέρες που ακολούθησαν για τον εξορισμένο σουλτάνο, ο οποίος επιτάχυνε την κατάρρευση της αυτοκρατορίας. Βασισμένο στα απομνημονεύματα του προσωπικού γιατρού του Abdülhamid και της συνοδείας του στην εξορία, το μυθιστόρημα εξερευνά τη φύση της εξουσίας ενώ σκιαγραφεί ένα διακριτικό ψυχολογικό πορτρέτο του ανθρώπου που επέβλεψε τις προοδευτικές μεταρρυθμίσεις αλλά έγινε γνωστός ως ο «Κόκκινος Σουλτάνος» για τις σφαγές των Αρμενίων κατά τη διάρκεια της βασιλείας του. Μετά την απώλεια του θρόνου του, ο Abdul Hamid κατεβαίνει από την πλάτη της τίγρης και προσπαθεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του όπως όλοι οι ήρωες του μυθιστορήματος.

• Σχετικά με το άρθρο