Η μεγάλη φωτιά : Σμύρνη

Σμύρνη 1922. Ο Έισα Τζένινγκς, ένας μεθοδιστής πάστορας, φτάνει στο “Μαργαριτάρι της Ανατολής” για να εργαστεί στη Χριστιανική Αδελφότητα Νέων. Τον Σεπτέμβριο ο Τουρκικός Στρατός, υπό τον Κεμάλ Ατατούρκ, εισέρχεται στην πόλη. Τούρκοι στρατιώτες αλλά και πολίτες επιδίδονται σε λεηλασίες, σφαγές και βιασμούς. Οι χριστιανοί άντρες σε στρατεύσιμη ηλικία συλλαμβάνονται και εκτοπίζονται ή δολοφονούνται. Οι Έλληνες στρατιώτες αναγκάζονται σε υποχώρηση μετά την ήττα και την κατάρρευση του Ελληνικού Μετώπου. Η πόλη κατακλύζεται από χιλιάδες ανθρώπους, Έλληνες και Αρμενίους, που έχουν συρρεύσει από την ενδοχώρα της Τουρκίας για να γλιτώσουν. Η μεγάλη φωτιά που ξεκίνησε από την αρμένικη συνοικία εξαπλώνεται ταχύτατα, απειλώντας τις ζωές των ατόμων που έχουν καταφύγει στο Κε. Ο Τζένινγκς είναι αποφασισμένος να απομακρύνει τους Αμερικανούς πολίτες και να σώσει όσο περισσότερους πρόσφυγες μπορεί. Με τη βοήθεια του Κυβερνήτη του αντιτορπιλικού Έντσαλ, Χάλσεϊ Πάουελ, και πολλών άλλων θα καταφέρει να ναυλώσει πλοία και να απομακρύνει πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Ο Λου Γιουρένεκ, συγκεντρώνοντας επίσημα έγγραφα, μαρτυρίες και αφηγήσεις επιζώντων, φέρνει στο φως μια απίστευτη ιστορία γενναιότητας και ήθους.

Η μεγάλη φωτιά : Σμύρνη : Σεπτέμβριος 1922 / Λού Γιουρένεκ. Αθήνα : Ψυχογιός, 2016 . 544σ. : εικ. ; 21εκ. 

Χριστουγεννιατικα μαγειρέματα ΙΙ

Χερσέ, Βασιλόπιτες και άλλα : Το μικρασιάτικο τραπέζι του Δωδεκαημέρου από το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών,χαρακτικά Μ. Καμπάνης, Αθήνα : Εκδ. του Εργαστηρίου Βιβλιοδεσιών του Μπάμπη Λέγγα, 1998 

μια περιγραφή του βιβλίου από το blog History of Greek food της Μαριάννας Καβρουλάκη

Υπάρχουν βιβλία για τα οποία είμαστε πολύ περήφανοι που βρίσκονται στη βιβλιοθήκη μας.

Ένα τέτοιο βιβλίο είναι το Χερσέ, Βασιλόπιτες και Άλλα. Το θέμα του αφορά διατροφικά έθιμα του Δωδεκαήμερου στο Μικρασιατικό κόσμο και  βασίστηκε σε έρευνα που έγινε από το «Αρχείο Προφορικής Παράδοσης»  του «Κέντρου Mικρασιατικών Σπουδών».  Εκτός από την ανεκτίμητη αξία του ως προς τη διαφύλαξη της προφορικής παράδοσης, εκτός από τα ωραία, τρυφερά  χαρακτικά σχέδια του Μάρκου Καμπάνη,  το βιβλίο είναι ένα εκδοτικό κομψοτέχνημα του Εργαστηρίου βιβλιοδεσιών Μπάμπη Λέγγα.

Ας με συγχωρέσει ο εκδότης που παραθέτω ένα μεγάλο απόσπασμα από το βιβλίο του, αλλά θέλω πολύ να μοιραστώ μαζί σας 

Ανάγνωση Άρθρου

90 χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή ΙΙI

III. Πόλεμος – Καταστροφή

Ενδεικτικοί τίτλοι από τη συλλογή της βιβλιοθήκης:

Michael Llewellyn Smith: Το όραμα της Ιωνίας : η Ελλάδα στη Μικρά Ασία 1919-1922 / Αθήνα : Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2002, 679σ. : εικ. ; 22εκ.

Τον Ιανουάριο του 1915, λίγο μετά την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Βρετανία προσέφερε στην Ελλάδα σημαντικά εδαφικά αντισταθμίσματα στη Μικρά Ασία προκειμένου να μπει η Ελλάδα στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Η πρόταση αυτή υπήρξε αφετηρία μιας διαδοχής γεγονότων που κατέληξε στην τραγωδία του 1922, με την καταστροφή της ελληνικής Σμύρνης και τον ξεριζωμό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Το βιβλίο αυτό περιγράφει την κατοχή της Σμύρνης και τον μικρασιατικό πόλεμο σε σχέση με την ελληνική Μεγάλη Ιδέα και τις διαμάχες των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Ιχνηλατεί τις απαρχές του “οράματος της Ιωνίας” του Ελευθερίου Βενιζέλου αλλά και της ιδέας που μοιράστηκε με τον Ντέιβιντ Λόυντ Τζωρτζ για μια αγγλοελληνική συνεννόηση στην ανατολική Μεσόγειο. Η συναρπαστική αφήγηση ζωντανεύει τα γεγονότα που διαμόρφωσαν την πολιτική και την κοινωνία της νεότερης Ελλάδας.

Φοίβου Ν. Γρηγοριάδη, Διχασμός-Μικρά Ασία : 1909-1930-ιστορία μιας εικοσαετίας / Αθήνα : Κεδρηνος, 1971, 478σ. : εικ. ; 26εκ. , 2 τόμοι

Κεφαλογιάννης, Δημήτριος. Οδοιπορικό: Σμύρνη, Ιούνιος 1920 – Νικομήδεια, Ιανουάριος 1921 /· επιμέλεια Αγγελική Καραπάνου – Παλόγλου. – 1η έκδ. – Αθήνα : Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2005. – 148σ. · 20×14εκ.
23 Ιουλίου, Πέμπτη
“Την 6η πρωϊνήν ανεχωρήσαμεν συναντήσαντες μετ’ ολίγον ένα μικρόν πεδίον με φασόλια, εις την άκρην δε τούτου το χωρίον Καρατζί με πεντήκοντα σπίτια τουρκικά. Ολίγον περαιτέρω ήτο το χωρίον Κοσλαουλάρ. Επροχωρήσαμεν δύο ώρας και συνηντήσαμεν τον αμαξιτόν δρόμον.[…]
Εκάμαμεν μεσημέρι εκεί και ανεχωρήσαμεν την 5ην μ.μ. Διερχόμεθα το πεδίον της μάχης. Εδώ ένα σώβρακο μαζί βγαλμένο με το παντελόνι, εκεί έν κράνος συντροφεύει μίαν παλάσκαν ή ένα αντίσκηνο. Εν γένει εσώρουχα τήδε κακείσε αιματωμένα και παντός είδους ιματισμός: αντίσκηνα, κράνη, πάσσαλοι, κιβώτια παντοειδή, χλαίναι περισσότεραι, υποκόπανοι όπλων, κατεστραμμένα σάγματα, πηλήκια, αμπέχωνα κ.τ.λ. δεικνύουν ότι η λαίλαψ του πολέμου έκαμεν εκεί αρκετάς επιτυχίας.”

Ο Δημήτριος Κεφαλογιάννης εξεπλήρωσε το χρέος του προς την πατρίδα υπηρετώντας ως στρατιώτης στην πρώτη γραμμή του μικρασιατικού μετώπου κατά τις πιο κρίσιμες ώρες της ένοπλης σύγκρουσης Ελλήνων και Τούρκων. Η θητεία αυτή έκλεισε επώδυνα με το θάνατό του, στα τέλη Αυγούστου του 1922.
Ανάμεσα στα κατάλοιπά του περισώθηκε το ημερολόγιο που είχε κρατήσει στη διάρκεια των οκτώ πρώτων μηνών της παρουσίας του στο μέτωπο των επιχειρήσεων. Συμμετέχοντας ενεργά στα γεγονότα που εκτυλίσσονταν, κατέγραφε ανελλιπώς τις εντυπώσεις, τις εμπειρίες και τις σκέψεις του πάνω σε ό,τι περιερχόταν στη γνώση ή την αντίληψή του.
Ο Δημήτριος Κεφαλογιάννης, παρών και, τελικά, θύμα και ο ίδιος στο βωμό της ανελέητης πολεμικής αναμέτρησης, καταθέτει μία μαρτυρία η οποία συγκινεί και επιβάλλεται με την αμεσότητα και τη γνησιότητά της.

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος

Μολυβιάτη – Βενέζη, Αγάπη, Το χρονικό των 10 ημερών: Αϊβαλί (Κυδωνιές) 1922 · επιμέλεια Ειρήνη Σαρίογλου – Scott- 1η έκδ. – Αθήνα : Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.)2007. – 221σ. · 21×14εκ.

[…] Τέτοιες μαρτυρίες αξίζουν πράγματι να ανανεώνονται για να διατηρούνται ζωντανές στη μνήμη και των νέων ανθρώπων.
Γιατί το μήνυμά τους είναι ότι και μέσα στις πιο τραγικές στιγμές της ιστορίας μπορεί να λάμπουν πράξεις ανθρωπιάς, αγάπης και αλληλεγγύης.
Η Αγάπη Μολυβιάτη-Βενέζη ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος, που είχε πολύ βαθιά συνείδηση του χρέους. Του χρέους προς τον αδελφό της Ηλία Βενέζη, του οποίου προσπάθησε να σώσει τη ζωή μέσα στην καταστροφή του ’22, διακινδυνεύοντας τη δική της ζωή.
Μέσα από τη δίνη αυτού του πολέμου η Αγάπη Μολυβιάτη-Βενέζη γνώρισε έναν εξ ίσου σπάνιο άνθρωπο, τον Kemaletin, που κινδύνευσε κι αυτός σοβαρά στην προσπάθειά του να σώσει τον Ηλία Βενέζη από τα τάγματα θανάτου. […]

Πέτρος Γ. Μολυβιάτης, πρέσβυς ε.τ.

Διδώ Σωτηρίου, Η μικρασιατική καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο , 4η εκδ, Αθήνα : Κέδρος, 1982   

Ένα επίκαιρο βιβλίο, που φωτίζει με την αλήθεια για το χτες τα σημερινά προβλήματα, καθώς οδηγεί τη σκέψη από τη Μικρασιατική καταστροφή στην καταστροφή της Κύπρου και στην κρίση του Αιγαίου. Χρησιμοποιώντας ντοκουμέντα και προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που διαδραμάτισαν ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο ρόλο στα γεγονότα που έφεραν την Ελλάδα στο χείλος της καταστροφής το 1922, η συγγραφέας αποκαλύπτει αλήθειες όσο ποτέ χρήσιμες: τα αληθινά αίτια της καταστροφής, το ρόλο των συμμάχων αλλά και των πολιτικών δυνάμεων της Ελλάδας, τις πηγές έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Θυμίζοντας την προειδοποίηση που γράφτηκε μετά τον πόλεμο στην πόρτα ενός χιτλερικού στρατοπέδου -“Όποιος ξεχνάει το παρελθόν είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει”- η Διδώ Σωτηρίου τονίζει στον πρόλογό της πόσο κάλυψε η σιωπή, η παραχάραξη και η διαστρέβλωση τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής, κι έτσι “ποτέ το πάθος δεν έγινε μάθος”.

Χατσεριάν, Καραμπέτ. Στη Σμύρνη το 1922: Μεταξύ πυρός, ξίφους και θαλάσσης / 1η έκδ. – Αθήνα : Εκδόσεις Πατάκη, 2008. – 222σ. · 21×14εκ.

       Ο Αρμένιος γιατρός Καραμπέτ Χατσεριάν, καταχωρίζοντας στο ημερολόγιό του όσα έζησε ο ίδιος τον Σεπτέμβριο του 1922 στη Σμύρνη, μας άφησε ένα πολύτιμο τεκμήριο μνήμης: βαθύ και διαρκές αποτύπωμα στον χρόνο, που ακόμη και σήμερα επανασυνθέτει σημαντικότατα βιώματα και ιδιαίτερης βαρύτητας ιστορικά γεγονότα μιας διαπραχθείσης γενοκτονίας.
Προσηνής άνθρωπος και πάντοτε νομοταγής πολίτης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο γιατρός βλέπει τη ζωή να αφανίζεται, καθώς τα νικηφόρα τουρκικά στρατεύματα εισέρχονται στην πόλη-στολίδι της ιωνικής γης. Οι χριστιανικές συνοικίες πυρπολούνται συστηματικά, άμαχοι κάθε ηλικίας και των δύο φύλων σφάζονται αδιακρίτως, ενώ διαπράττεται κάθε λογής βαρβαρότητα με απίστευτη αγριότητα.
Σε λίγο η Σμύρνη των μακραίωνων μύθων και θρύλων της, αλλά και των ονείρων και των ρυθμών της καθημερινότητας κάθε πολίτη της, όπως ο συντάκτης αυτού του ημερολογίου, δεν θα υπάρχει. Κι εκείνος, “μεταξύ πυρός, ξίφους και θαλάσσης”, όπως σημειώνει, πρέπει με τις λιγοστές δυνάμεις του να καταφέρει να αποδράσει από τη φρίκη του δεσμωτηρίου του και να στήσει την οικογένειά του, πρωτίστως, και τον εαυτό του.
Τον Σεπτέμβριο του 1922 ο γιατρός Καραμπέτ Χατσεριάν, Οθωμανός υπήκοος και Αρμένιος ως προς το γένος, είδε τα γεγονότα να ανατρέπουν με τον πιο τραγικό τρόπο τα επαγγελματικά και οικογενειακά του σχέδια για το μέλλον. Όπως ο ίδιος κατέγραψε στις σελίδες του ημερολογίου του, άργησε, εκείνη την εποχή, να καταλάβει τα επερχόμενα, ίσως να τα εξόρκιζε κιόλας. Όπως κάθε άνθρωπος, θέλησε να αγκιστρωθεί στις προσδοκίες του παρόντος και δε θέλησε να δει τα προμηνύματα των οιωνών. Δύσκολα ζει κανείς με τους χρησμούς της Κασσάνδρας….
(από τον πρόλογο του Γιώργου Μαργαρίτη)

Ετικέτες: Βέροια, Βιβλιοθήκη Βέροιας, Μικρα Ασία, Ελλάς-Ιστορία

90 χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή Ι

 Ι. Η Μικρά Ασία πριν την καταστροφή

Ενδεικτικοί τίτλοι από την συλλογή της βιβλιοθήκης:

Αναγνωστοπούλου, Σία: Μικρά Ασία, 19ος αι.-1919 : οι ελληνορθόδοξες κοινότητες : από το μιλλέτ των ρωμιών στο ελληνικό έθνος, Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα, 1997. – 730σ. : εικ. ; 25εκ.

 Σ’ αυτό το βιβλίο οι ελληνορθόδοξες κοινότητες της Μικράς Ασίας μελετώνται, κατά την περίοδο ανάμεσα στο 19ο αι. και το 1919, στην προοπτική ενός πολέμου (1919-1922), στην προοπτική δηλαδή της μετάβασης από την πολυ-εθνοθρησκευτική πραγματικότητα στις εθνικές πραγματικότητες – μετάβαση που σημαδεύεται από έναν πόλεμο. Τούτο βεβαίως δεν σημαίνει ότι θεωρείται μοιραίο ή αναπόφευκτο το αποτέλεσμα -ο πόλεμος- μιας ιστορικής διαδικασίας μετάβασης. Αντιθέτως, καταδεικνύεται το πώς μέσα από τη συγκεκριμένη διαδικασία συγκροτούνται οι μηχανισμοί ρήξης ανάμεσα στους πληθυσμούς, άρα και οι μηχανισμοί νομιμοποίησης ενός πολέμου στη συλλογική συνείδηση ή, καλύτερα, στη συνείδηση αυτών που αναδεικνύονται ως οι εκφραστές της συλλογικής συνείδησης. […]

Georgelin, Herve: Σμύρνη: από τον κοσμοπολιτισμό έως τους εθνικισμούς, Αθήνα : Κέδρος, 2007. – 356σ., 22εκ. 

Η Σμύρνη στα μέσα του 19ου αιώνα γοητεύει με τον αστραφτερό κοσμοπολιτισμό της. Προάγγελος της τόσο επίκαιρης σήμερα πολυπολιτισμικότητας, συγκεντρώνει στους κόλπους της όλες τις ανθρώπινες ομάδες των Βαλκανίων και της Εγγύς Ανατολής. Σταυροδρόμι λαών, πολιτισμών, θρησκειών, ιδεών. Πρότυπο πνευματικής άνθησης, οικονομικής ευμάρειας και κοινωνικής προόδου.

Ο ερευνητής και συγγραφέας Herve Georgelin δίνει ανάγλυφα την περίπλοκη ιστορία αυτής της ιδιαίτερης πληθυσμιακής μείξης. Εξετάζει την κοινωνική και πολιτική ζωή στην οθωμανική Σμύρνη από το τέλος της δεκαετίας του 1870 έως τις παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και την καταστροφή της πόλης. Περιγράφει τις δραστηριότητες, τις πρακτικές και την αλληλεπίδραση των διαφορετικών πληθυσμών, εξετάζοντας τις επιρροές που δέχονται από τις μητροπόλεις της Ευρώπης. Φωτίζει την εύθραυστη συνύπαρξη τους υπό το πρίσμα της διαφορετικής παιδείας που προωθεί η κάθε εθνότητα, παράγοντας αποσταθεροποιητικός, όπως υποστηρίζει, για μια ομοιογενή τοπική κουλτούρα.

Στο πολιτικό σκηνικό, τα ιστορικά γεγονότα ερμηνεύονται σε δύο αντικρουόμενα επίπεδα: την επίσημη κρατική γραμμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το τοπικό κοινοτικό πνεύμα που στηρίζουν οι κάτοικοι ανεξαρτήτως εθνικών καταβολών. Το τέλος της Σμύρνης είναι τελικά η αρχή του βίαιου τέλους όλων των κοσμοπολίτικων πόλεων της Ανατολικής Μεσογείου.

Στεργίου, Αγγελική: Σελίδες από τη Μικρά Ασία : εκδόσεις, περιοδικά, εφημερίδες από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη – Θεσσαλονίκη : University Studio Press, 2006, 223σ. : εικ. ; 24εκ.

 Μπόζη, Σούλα: Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης : κοινότητα Σταυροδρομίου. Πέραν 19ος-20ος αιώνας – Αθήνα : Ελληνικά Γράμματα, 2002. – 422σ. : εικ. ; 25εκ. –

Η μελέτη αυτή επιχειρεί μία ιστορική και κοινωνική σκιαγράφηση της αστικής κοσμοπολίτικης κοινότητας Σταυροδρομίου-Πέραν, της λαμπρότερης, μετά το Φανάρι, ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης. Στις σελίδες του βιβλίου η συγγραφέας παρουσιάζει τον εκεί ελληνισμό σε όλες τις εκδηλώσεις του υλικού και πνευματικού βίου. Καταγράφονται οι ενοριακές εκκλησίες, τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι αδελφότητες και οι σύλλογοι, η κοινωνική πρόνοια, η οικονομία, τα επαγγέλματα, ο ελληνικός τύπος, η λογοτεχνία, η μουσική, το θέατρο, ο κινηματογράφος, ο αθλητισμός. […]

Σμύρνη: μια αναδρομή με λόγο και εικόνες.  Interamerican, 1982. – [x.α.] : εικ. ; 30εκ.

Φωτογραφικό λεύκωμα σε πολυτελές χαρτί με φωτογραφίες από την Σμύρνη των αρχών του 20ου αιώνα. Πολύ προσεγμένη και δυσεύρετη πλέον έκδοση.

 Ετικέτες: Βέροια, Βιβλιοθήκη Βέροιας, Μικρά Ασία, Σμύρνη-κοινωνική ζωή και έθιμα

Milton Gilles : Χαμένος Παράδεισος

Το “Χαμένος παράδεισος” είναι μια δυνατή ιστορία καταστροφής, ηρωισμού και επιβίωσης, ειπωμένο με τον ξεχωριστό λόγο που κατέστησε τον Γκάιλς Μίλτον, επιτυχημένο δημοσιογράφο και συγγραφέα. Ξετυλίγεται μέσα από τις αναμνήσεις επιζώντων, πολλοί απ’ τους οποίους μιλάνε για πρώτη φορά δημόσια, και τις μαρτυρίες εκείνων που βρέθηκαν στη δίνη μιας από τις μεγαλύτερες καταστροφές της σύγχρονης ιστορίας.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1922, το τουρκικό ιππικό μπήκε στη Σμύρνη, την πιο πλούσια και κοσμοπολίτικη πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Στην πόλη υπήρχε διάχυτος ο φόβος ότι ο νικηφόρος πια τουρκικός στρατός θα ξεσπούσε με παράφορο μένος στους κατοίκους της Σμύρνης.
Η πραγματικότητα όμως διέψευσε και την πιο δυσοίωνη πρόβλεψη. Αυτό που συνέβη τις επόμενες δύο εβδομάδες έχει καταγραφεί ως ένα απ’ τα πιο φρικτά δράματα στην ιστορία του εικοστού αιώνα, το δράμα του ξεριζωμού χιλιάδων προσφύγων, των οποίων το αίμα κυλάει στις φλέβες πολλών σύγχρονων ελληνικών οικογενειών. Σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι έπεσαν θύματα μιας τρομακτικής, σε βιαιότητα και έκταση, καταστροφής.