Ένα όμορφο ερώτημα

Καλλιτέχνες και επιστήμονες σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας έχουν στοχαστεί αυτό το “όμορφο ερώτημα”. Με οδηγό τον Frank Wilczek, ξεκινάμε ένα ταξίδι πρωτόγνωρων ανακαλύψεων, από τον Πλάτωνα μέχρι σήμερα. Ο Wilczek πραγματοποίησε την πρωτοποριακή εργασία του στην κβαντική φυσική εμπνεόμενος από την αναζήτησή του για μια βαθύτερη τάξη του ωραίου στη Φύση. Πράγματι, κάθε σημαντική πρόοδος στη σταδιοδρομία του οφείλεται στην ίδια διαίσθηση: την παραδοχή ότι το Σύμπαν ενσαρκώνει μορφές του ωραίου, με ακρογωνιαίους λίθους τη συμμετρία -αρμονία, ισορροπία, αναλογία- και την οικονομία. Το “ωραίο” έχει και άλλες σημασίες, αλλά εδώ πρόκειται για τη βαθύτερη λογική του Σύμπαντος -και δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχει επίσης στην καρδιά του αισθητικά απολαυστικού που μας εμπνέει. Ο Wilczek κάθε άλλο παρά ο μόνος μεταξύ σπουδαίων επιστημόνων είναι όταν χαράσσει την πορεία του με πυξίδα την ομορφιά. Όπως αποκαλύπτει στο βιβλίο του, ίδια ήταν η πυξίδα στην καρδιά των επιστημονικών αναζητήσεων από τον Πυθαγόρα μέχρι και τα βαθιά νερά της φυσικής του 20ού αιώνα. Μολονότι οι αρχαίοι δεν είχαν δίκιο για τα πάντα, η ένθερμη πίστη τους στη μουσική των σφαιρών αποδείχθηκε αληθινή στα βάθη του κβαντικού επιπέδου. Πράγματι, ο Wilczek διερευνά πώς αλληλοδιαπλέκονται οι ιδέες μας για το ωραίο και την τέχνη με την επιστημονική κατανόηση του Κόσμου.Θαυμάσια εικονογραφημένο, το “Ένα όμορφο ερώτημα” είναι βιβλίο που προσφέρει τροφή στη σκέψη και συμπλέκει την πανάρχαια αναζήτηση για το ωραίο με την πανάρχαια αναζήτηση για την αλήθεια σε μια συναρπαστική σύνθεση. Πρόκειται για θαυμαστό και σημαντικό έργο ενός από τους σπουδαιότερους στοχαστές της εποχής μας, του οποίου το χιούμορ και η μεταδοτική αίσθηση του δέους δίνει ζωή σε κάθε σελίδα. Ναι, ο Κόσμος είναι έργο τέχνης, και οι βαθύτερες αλήθειες του είναι εκείνες που ήδη νιώθουμε, σαν να ήταν γραμμένες στην ψυχή μας.

Ένα όμορφο ερώτημα : ανακαλύπτοντας το βαθύτερο σχέδιο της φύσης / Frank Wilczek. Αθήνα : Κάτοπτρο, 2016. 554σ.

Η εντολή του Γαλιλαίου : μια ανθολογία από σημαντικές στιγμές του επιστημονικού λόγου

Στο έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Η ζωή του Γαλιλαίου», ο Γαλιλαίος λέει: «Η επιστήμη γνωρίζει μία και μόνη εντολή: να συμβάλλεις στην επιστήμη». Στην περίπτωση του ίδιου του Γαλιλαίου, η συμβολή του ήταν μοναδικών διαστάσεων. Ξεπέρασε σε πολλά σημεία τα σύνορα της φαντασίας. Οι περισσότεροι επιστήμονες δεν μπορούν να συμβάλουν στην επιστήμη στον βαθμό που το έπραξε ο Γαλιλαίος, ακριβώς όπως οι περισσότεροι δραματουργοί δεν μπορούν να πλησιάσουν τον Σαίξπηρ. Παρ’ όλα αυτά, επικεντρώνοντας την προσοχή τους στη φύση και προσπαθώντας να την κατανοήσουν από τη δική της πλευρά, πολλοί συνέβαλαν στην επιστήμη· και όποιος συγγραφέας εκπλήρωσε αυτήν τη μία εντολή ικανοποιούσε και τα κριτήρια επιλογής για τη συγκεκριμένη ανθολογία.

Η εντολή του Γαλιλαίου : μια ανθολογία από σημαντικές στιγμές του επιστημονικού λόγου / Edmund Blair Bolles. Ηράκλειο Κρήτης : Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2004.  573σ. ; 23εκ.

Κρυφές διαστάσεις , η θεωρία χορδών και η κβαντική γεωμετρία

Το 1982, ο γεωμέτρης σινο-αμερικανός Σινγκ-Τανγκ Γιάου, καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, τιμήθηκε με το Βραβείο Φιλντς (το Νόμπελ των μαθηματικών) όταν απέδειξε ότι οι κρυφές διαστάσεις του χωροχρόνου, που απαιτούνταν από τη “θεωρία των πάντων”, βρίσκονται -ασύλληπτες από τις αισθήσεις μας- στις πολλαπλότητες Καλάμπι-Γιάου.

Το 1959, ο Σινγκ-Τανγκ Γιάου, ο ατίθασος, σκληρός νεαρός από την ηπειρωτική Κίνα, είχε δύο επιλογές: είτε να γίνει “προσωπικότητα” του υποκόσμου, είτε να διαπρέψει στα μαθηματικά. Επέλεξε το δεύτερο – “όλα ή τίποτα”, σκέφτηκε.

Σήμερα, οι συνάδελφοί του τον αποκαλούν “το λιοντάρι των μαθηματικών”: στριμώχνει τις εξισώσεις του στη γωνία και ύστερα τις συνθλίβει, μέχρι να βγάλει απ’ αυτές όσο περισσότερη φυσική μπορεί.

“Η θεωρία χορδών όχι μόνο δεν έχει αποδειχτεί, δεν έχει καν ελεγχθεί. Ωστόσο, το βασικό εργαλείο ελέγχου του έργου των φυσικών είναι η μαθηματική συνέπεια, και με τη θεωρία μου τα έχω καταφέρει λαμπρά σε αυτό τον έλεγχο”, δηλώνει ο καθηγητής Γιάου.

Ξανά και ξανά, τα μαθηματικά του καθηγητή Γιάου ανοίγουν δρόμο στα επιτεύγματα της σύγχρονης φυσικής. Σ’ αυτό το βιβλίο, για πρώτη φορά, αφηγείται ο ίδιος τη ζωή και το έργο του. Η διεισδυτική σκέψη του φωτίζει το μέλλον των μαθηματικών και ο ενθουσιώδης λόγος του μας ταξιδεύει στις κρυφές διαστάσεις ενός ασύλληπτου, νέου Κόσμου.

Κρυφές διαστάσεις : η θεωρία χορδών και η κβαντική γεωμετρία / Shihg-Tung Yau, Steve Nadis.  Αθήνα : Τραυλός, 2012. 588σ. : εικ. ; 21εκ.

Ο  Σινγκ-Τανγκ Γιάου είναι καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ από το 1987, και πρόεδρος του τμήματος. Ανάμεσα στις τιμητικές διακρίσεις του περιλαμβάνονται: το Βραβείο Φιλντς (θεωρείται το Νόμπελ των μαθηματικών), το Εθνικό Μετάλλιο Επιστήμης, το Βραβείο Κράφορντ (απονέμεται σε επιστήμονες που το πεδίο τους δεν καλύπτεται από το Βραβείο Νόμπελ), το Βραβείο Βέμπλεν (η ύψιστη διεθνής διάκριση για ανακαλύψεις στη γεωμετρία), το Βραβείο Γουλφ (διεθνής αναγνώριση του έργου του στη γεωμετρική ανάλυση και των καταλυτικών, δημιουργικών επιπτώσεων του στη γεωμετρία και τη φυσική), και η Υποτροφία του Ιδρύματος Μακ Άρθουρ (γνωστή ως “επιχορήγηση” για ιδιοφυίες, η οποία δίνεται σε Αμερικανούς πολίτες που έχουν επιδείξει εξαιρετική αυθεντικότητα και αφοσίωση στις δημιουργικές τους αναζητήσεις). Ζει στο Κέμπριτζ της Μασαχουσέτης.

Αϊνστάιν – Πικάσο

Στις μέρες εκείνες της ευφορίας, στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν όλα έμοιαζαν παντού δυνατά και πραγματοποιήσιμα, ο Αϊνστάιν και ο Πικάσο δεν έκαναν καμία διάκριση ανάμεσα στην προσωπική και την εργασιακή τους ζωή. Από ένα και μοναδικό καζάνι ξεχύνονταν ιδέες που έθεταν σε κίνηση καθετί που ονομάζουμε μοντέρνο.Αυτή η συναρπαστική παράλληλη βιογραφία του Αλβέρτου Αϊνστάιν και του Πάμπλο Πικάσο σε νεαρή ηλικία επικεντρώνεται στο κλίμα της εποχής και στα μεγαλύτερα επιτεύγματά τους: την ειδική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν και τις Δεσποινίδες της Αβινιόν του Πικάσο, τον πίνακα που εισήγαγε την τέχνη στον εικοστό αιώνα. Οι εκπληκτικές αυτές ρηξικέλευθες δημιουργίες ήρθαν σε μια περίοδο που ο Αϊνστάιν και ο Πικάσο δεν ήταν οι διακεκριμένες φυσιογνωμίες που αργότερα έγιναν τόσο οικείες.Δεν είχαν καν κλείσει τα τριάντα, ήταν άγνωστοι, καβγατζήδες, πάμφτωχοι και επιρρεπείς σε μπλεξίματα.Για μια περίοδο ο Πικάσο κουβαλούσε ακόμη και το πιστόλι του θεατρικού συγγραφέα Αλφρέντ Ζαρί με άσφαιρα φυσίγγια και πυροβολούσε ανθρώπους που του φαίνονταν υπερβολικά πληκτικοί ή σοβαροί…Ο σημαντικότερος επιστήμονας και ο σπουδαιότερος καλλιτέχνης του εικοστού αιώνα έφτασαν στην κορύφωση της δημιουργικότητάς τους σχεδόν ταυτόχρονα και κάτω από συνθήκες εντυπωσιακά παρεμφερείς. Πολλοί διαισθάνονται ότι ο Αϊνστάιν και ο Πικάσο συνδέονται, αλλά λίγοι διαθέτουν τις γνώσεις για να ερευνήσουν αυτή τη συνάφεια σε βάθος.

Αινστάϊν – Πικάσο : ο χώρος, ο χρόνος και η ομορφιά .Αθήνα : Τραυλός Π., 2002 .479σ. ; 21εκ.

Ο Άρθουρ Ι. Μίλερ δίδαξε θεωρητική φυσική στο City College της Νέας Υόρκης και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. Σήμερα είναι καθηγητής της Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο University of College του Λονδίνου. Είναι εταίρος της Αμερικανικής Εταιρείας Φυσικής, εταίρος της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας, μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας Ιστορίας των Επιστημών και έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις, όπως το John Simon Guggenheim Memorial Fellowship. Το βιβλίο του “Αϊνστάιν – Πικάσο: Ο χώρος, ο χρόνος και η ομορφιά” ήταν υποψήφιο για το βραβείο Πούλιτζερ το 2002, ενώ στην Ελλάδα σημείωσε ρεκόρ πωλήσεων παραμένοντας στις πρώτες θέσεις των ευπώλητων βιβλίων (εφημερ. Καθημερινή) επί σχεδόν 40 εβδομάδες. Έχει συμμετάσχει σε πολλές τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές, όπως το Nova, το The late show και το In our time, και έχει διδάξει και γράψει ευρέως για την ιστορία και τη φιλοσοφία της σύγχρονης επιστήμης, τις γνωστικές επιστήμες, την επιστημονική δημιουργικότητα και τη σχέση μεταξύ τέχνης και επιστήμης.

Τα ρολόγια του Αϊστάιν , οι χάρτες του Πουανκαρέ – οι αυτοκρατορίες του χρόνου

Ρολόγια και τρένα, τηλέγραφοι και αποικιακή κατάκτηση: οι προκλήσεις στα τέλη του 19ου αιώνα αποτέλεσαν αναπόσπαστο πραγματικό υπόβαθρο για το κολοσσιαίο θεωρητικό άλμα της σχετικότητας. Δύο γίγαντες στις απαρχές της σύγχρονης επιστήμης συνέκλιναν σταδιακά προς την απάντηση: ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ένας νεαρός, άσημος γερμανός φυσικός, που πειραματιζόταν με τη μέτρηση του χρόνου χρησιμοποιώντας τηλεγραφικά δίκτυα και με το συγχρονισμό των ρολογιών στους σιδηροδρομικούς σταθμούς, και ο διάσημος μαθηματικός Ανρί Πουανκαρέ, πρόεδρος του Γαλλικού Γραφείου Γεωγραφικού Μήκους, ο οποίος αντιστοίχιζε στα σημεία της υδρογείου τις χρονικές συντεταγμένες τους. Ο καθένας τους συνειδητοποίησε ότι, για να κατανοήσει τον προσφάτως ενοποιημένο πια κόσμο, έπρεπε να καθορίσει κατά πόσο υπήρχε ένας καθαρός χρόνος όπου η ταυτοχρονία προσδιοριζόταν κατά απόλυτο τρόπο, ή κατά πόσο ο χρόνος ήταν σχετικός.Ο διακεκριμένος ιστορικός της επιστήμης Peter Galison σταχυολόγησε νέες πληροφορίες από ανεξερεύνητα αρχεία, ξεχασμένες ευρεσιτεχνίες και σπάνιες φωτογραφίες, για να αφηγηθεί τη συναρπαστική ιστορία δύο επιστημόνων των οποίων η συγκεκριμένη επαγγελματική απασχόληση τους ενέπλεξε σε έναν σιωπηλό αγώνα δρόμου για τη θεωρία που θα κατακτούσε την αυτοκρατορία του χρόνου.

Τα ρολόγια του Αϊνστάιν, οι χάρτες του Πουανκαρέ : οι αυτοκρατορίες του χρόνου / Peter Galison .Αθήνα : Κάτοπτρο, 2007 . 447σ. ; 21εκ.

Ο Peter Galison είναι καθηγητής ιστορίας της επιστήμης και καθηγητής φυσικής στην έδρα Mallinckrodt του Πανεπιστημίου Harvard. Του έχουν απονεμηθεί το Βραβείο Max Planck, η υποτροφία από το Ίδρυμα MacArthur, καθώς και το Βραβείο Pfizer καλύτερου βιβλίου ιστορίας της επιστήμης για το έργο του “Image and Logic”.

Κατεβαίνουν σκαλιά οι αγελάδες;

Γιατί τα πουλιά δε συγκρούονται μεταξύ τους όταν πετάνε;
Γιατί εμείς οι άνθρωποι φιλιόμαστε για να δείξουμε τρυφερότητα;
Είναι αλήθεια ότι οι γάτες προσγειώνονται πάντοτε στα πόδια τους και γιατί;
Τρώγοντας ψάρια γίνεσαι πραγματικά πιο έξυπνος;
Πώς ερωτευόμαστε;
Γιατί δεν είναι όλα τα δάχτυλα του χεριού μας ίσα;
Ένα πολύ πρωτότυπο και διασκεδαστικό βιβλίο, το οποίο αποτελεί μια σταχυολόγηση από ερωτήσεις που υποβλήθηκαν από το κοινό σε μια σχετική αγγλική “Κρατική Υπηρεσία Πληροφόρησης” – τη Science Line – που λειτούργησε για αρκετό καιρό στο Λονδίνο και οι οποίες απαντήθηκαν από επαΐοντες με πολλή σοβαρότητα, ακρίβεια και εγκυρότητα και, πολύ συχνά, με ακόμη περισσότερο χιούμορ.
Το βιβλίο αυτό μας δίνει σωστές, ενδιαφέρουσες και τεκμηριωμένες απαντήσεις σε πράγματα για τα οποία έχουμε ενδεχομένως αναρωτηθεί και για πολύ περισσότερα επίσης, έτσι ώστε δεν θα μείνουμε ποτέ χωρίς θέμα συζήτησης στις παρέες μας και χωρίς τη δυνατότητα να επιδείξουμε τις γνώσεις μας στο φιλικό μας περίγυρο – αρκεί οι υπόλοιποι της παρέας… να μην έχουν διαβάσει ήδη το βιβλίο!

Κατεβαίνουν σκαλιά οι αγελάδες; / Paul Heiney .Αθήνα : Μίνωας, 2007  .351σ. ; 21εκ.

Ο Πολ Χάινυ είναι πασίγνωστος συγγραφέας, ράδιο-τηλεπαρουσιαστής και δημοσιογράφος. Ευρύτερα γνωστός για το τηλεοπτικό πρόγραμμα προστασίας καταναλωτή Watchdog, ο Πολ Χάινυ έχει συνεργαστεί με όλα τα Βρετανικά εθνικά ραδιοφωνικά δίκτυα, και η τρέχουσα ραδιοφωνική δουλειά του είναι η εκπομπή Home Truths του BBC Radio 4. Έχει διατελέσει αρθρογράφος της εφημερίδας The Times, και είναι επίσης ο συγγραφέας αρκετών βιβλίων μεταξύ των οποίων “Maritime Britain”, “Home Farm” και “The Nuts and Bolts of Life”.