Το σκανδιναβικό μοντέλο

Η Σκανδιναβία είναι μια μάλλον μικρή και αραιοκατοικημένη περιοχή στο βόρειο περιθώριο της Ευρώπης. Επί αιώνες, και μέχρι σχετικά πρόσφατα, τις σκανδιναβικές χώρες μάστιζαν η φτώχεια κι η μαζική μετανάστευση στο εξωτερικό. Ωστόσο, από τα μέσα του 20ού αιώνα, η Σκανδιναβία αποτελεί αντικείμενο παγκόσμιου θαυμασμού.

Το διεθνές ενδιαφέρον επικεντρώνεται κυρίως στο περίφημο “σκανδιναβικό μοντέλο”, όπως αυτό εκφράζεται στα πεδία της πολιτικής, της οικονομίας, της κοινωνικής πρόνοιας και των διεθνών σχέσεων. Το σκανδιναβικό μοντέλο είναι σήμερα συνώνυμο της οικονομικής αποτελεσματικότητας, της πολιτικής συναίνεσης και της κοινωνικής αλληλεγγύης, υπό την εγγύηση και στενή καθοδήγηση του κράτους. Η επιτυχία του μοντέλου οδήγησε και τις πέντε σκανδιναβικές χώρες -Σουηδία, Δανία, Φινλανδία, Νορβηγία, Ισλανδία- στην επίτευξη ενός πολύ υψηλού βιοτικού επιπέδου, σε συνθήκες κοινωνικής ειρήνης.

Παρά την επιτυχία του, το σκανδιναβικό μοντέλο υφίσταται στις μέρες μας τις πιέσεις της παγκοσμιοποίησης, της δημογραφικής γήρανσης και της μετανάστευσης. Αρκετοί θεωρούν ότι είναι μοιραίο να παρακμάσει. Για πολλούς, όμως, η ευελιξία που έχει επιδείξει έως τώρα αποτελεί εχέγγυο για το μέλλον – κι αυτό, χάρη στον μοναδικό σκανδιναβικό συνδυασμό ιδεαλισμού και πρακτικού πνεύματος. Το παρόν βιβλίο μελετά τα κύρια γνωρίσματα του σκανδιναβικού μοντέλου και πώς αυτά εξελίχθηκαν τον τελευταίο αιώνα, ενώ ταυτόχρονα εξετάζει τις μελλοντικές προοπτικές του.

Το σκανδιναβικό μοντέλο : αποτελεσματικότητα και αλληλεγγύη, συναίνεση και θεσμικός πειραματισμός / Μαίρη Χίλσον, Ηράκλειο Κρήτης : Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2012, 427σ. ; 19εκ.

Ένα παιδί μεγαλώνει σε χρόνια δίσεκτα

Ολιγοσέλιδο, αλλά ιδιαίτερα πυκνό το πεζογράφημα του κύπριου ποιητή Λεύκιου Ζαφειρίου. Με γλώσσα κοφτή, ακριβή ο συγγραφέας περιγράφει τη ζωή στην Κύπρο από το 1953 έως το 1964 από την πλευρά ενός μικρού παιδιού που μεγαλώνει σε αντίξοες συνθήκες. Πρόκειται για χρόνια δίσεκτα: ο κόσμος αγωνίζεται να αποτινάξει τον αγγλικό ζυγό, οι έριδες μεταξύ των δύο κοινοτήτων εντείνονται, συχνά υποθαλπόμενες από τους αποικιοκράτες, αλλά η Κύπρος αποκτά την επίφοβη ανεξαρτησία της.

Η πρώτη παράγραφος συνοψίζει αποσπασματικά το περιεχόμενο του βιβλίου: «…Δημοτικό άρρωστος, φεύγω απ’ το σχολείο… Παιδική Στέγη, κλαίω ασταμάτητα… Ένα αυτοκίνητο αρπάζει φωτιά· εκείνη την ώρα κάθουμαι κάτω απ’ τη φοινικιά. Σε λίγο ακούγονται φωνές, οι μαθητές σε διαδήλωση…» Ο αναγνώστης εισάγεται βαθμιαία στα εξιστορούμενα γεγονότα: οι επόμενες παράγραφοι ακολουθούν μια εξίσου ελλειπτική αφήγηση, με συχνές και ενίοτε μη γραμμικές αναδρομές σε προγενέστερα γεγονότα (προσωπικά ή συλλογικά). Σαν μέσα από το φωτογραφικό λεύκωμα της μνήμης, ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής – πρωταγωνιστής ξετυλίγει συνοπτικά, ιμπρεσιονιστικά θαρρείς, τις στιγμές που συντάραξαν τον ίδιο, την οικογένειά του, τον τόπο του. Κεντρικό ρόλο στην ιστορία έχει η νεαρή μητέρα του αφηγητή· η παρουσία της και, αργότερα, η απουσία της στοιχειώνει απ’ άκρου εις άκρον το κείμενο.

(απόσπασμα από κριτική παρουσίαση του βιβλίου από την Λ. Εξαρχοπούλου)

Οι συμμορίτες / Λεύκιος Ζαφειρίου, Αθήνα : Γαβριηλίδης, 2009, 101σ. ; 20εκ.

Τάσεις στην βιοκλιματική αρχιτεκτονική

Από τις ερήμους της Αριζόνα ως στα παγωμένα δάση της Φινλανδίας, οι συγγραφείς ταξίδεψαν μέχρι τις εσχατιές του πλανήτη για να ανακαλύψουν ότι νεότερο στον σχεδιασμό αειφόρων ή “πράσινων” σπιτιών. Το αποτέλεσμα είναι η παρουσίαση σε αυτό το βιβλίο πάνω από 35 κατοικιών από 15 χώρες σχεδιασμένες από διάσημους αρχιτέκτονες αλλά και από μέχρι τώρα άγνωστους πρακτικούς οικοδόμους.

Έξι διαφορετικές κλιματικές ζώνες παρουσιάζονται στο βιβλίο – παραλία, δάσος και βουνό, τροπικά μέρη και έρημος, προάστια και πόλεις – υπάρχει και κεφάλαιο για λυόμενα σπίτια. Κάθε κεφάλαιο παρουσιάζει μια σειρά από σπίτια που δείχνουν την ποικιλία και τις δυνατότητες του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Οι οικίες παρουσιάζονται με μεγάλες έγχρωμες εικόνες, σχέδια, σκίτσα και ένα συνοδευτικό κείμενο που περιγράφει τα αειφορικά χαρακτηριστικά και την αλληλεπίδραση της οικίας με το φυσικό περιβάλλον.

Περιλαμβάνονται έργα των Santiago Calatrava, Shigeru Ban, Miller/Hull, Rick Joy, Lake Flato, Kengo Kuma, Glenn Murcutt, Pugh & Scarpa, Werner Sobek, και πολλών άλλων.

The green house : new directions in sustainable architecture / Alanna Stang, Cristopher Hawthorne, New York : Princeton Architectural Press, 2010, 192σ. ; 23εκ.

Γλυκόπικρη πατρίδα : ένα αμείλικτο προσκύνημα στην Τουρκία

Η λέξη γλυκόπικρη ταιριάζει απόλυτα στη σχέση που έχω με την πατρίδα μου. Στην Τουρκία υπάρχουν πολλά που εξακολουθούν να είναι πολύ δικά μου -τα ποιήματα του Ορχάν Βελί, τα μυθιστορήματα της Χαλιντέ Εντίπ και του Ορχάν Παμούκ, ο πειρασμός των φαγητών, τα νοσταλγικά τραγούδια της Κωνσταντινούπολης και το λαμπύρισμα του Βοσπόρου. Είναι όμως πολύ περισσότερα αυτά που με πικραίνουν και με εξοργίζουν: τα κορίτσια και οι γυναίκες στο Ντιγιάρμπακιρ και στη Μαλάτια, που αγνοούν τα δικαιώματά τους και εγκαταλείπονται στη μοίρα τους από τους πολιτικούς· η εχθρική στάση του μουσουλμανικού περίγυρου, που υποχρεώνει τις μικρές χριστιανικές κοινότητες να ζουν απομονωμένες, πίσω από ψηλούς μαντρότοιχους· η ευκολία με την οποία σχεδιάζονται και εκτελούνται από τους συμπατριώτες μου τα “εγκλήματα τιμής”· η αδιαφορία για όλα όσα μαρτυρούν ένα παρελθόν που υπήρχε πριν ακόμη καταλάβουν την εξουσία οι Οθωμανοί· η απόλυτη σιωπή για τα χρόνια όπου οι Τούρκοι κυνηγούσαν, εκτόπιζαν και δολοφονούσαν Αρμένιους και Έλληνες.

Γλυκόπικρη πατρίδα : ένα αμείλικτο προσκύνημα στην Τουρκία / Νετζλά Κελέκ, Αθήνα : Γράμματα, 2008, 318σ. ; 21εκ.

Ταξίδια με τον Ηρόδοτο

“Ο Ηρόδοτος ταξιδεύει για να απαντήσει στο ερώτημα του παιδιού – από πού ξεφύτρωσαν στον ορίζοντα τα πλοία; Από πού εμφανίστηκαν; Ποια είναι η προέλευσή τους; Ώστε, λοιπόν, αυτό που βλέπουμε με τα μάτια μας δεν είναι τα σύνορα του κόσμου; Υπάρχουν και άλλοι κόσμοι; Και ποιοι είναι αυτοί άραγε;…

Η σπουδαιότερη ανακάλυψή του είναι ότι υπάρχουν πολλοί κόσμοι. Και ότι καθένας είναι διαφορετικός. Καθένας είναι σπουδαίος. Και πρέπει να τους γνωρίσεις, γιατί αυτοί οι άλλοι κόσμοι, οι άλλοι πολιτισμοί, είναι καθρέφτες μέσα στους οποίους κοιτάζουμε τον εαυτό μας και αυτό που αντιπροσωπεύουμε”. (Ρίσαρντ Καπισίνσκι).

Ο πολωνός μετρ του ρεπορτάζ Ρίσαρντ Καπισίνσκι, πριν ξεκινήσει τα ταξίδια του στο εξωτερικό, ως ξένος ανταποκριτής της χώρας του, έλαβε ως δώρο τις “Ιστορίες” του Ηροδότου. Οι ιστορίες αυτές τον συντρόφευαν επί χρόνια στις περιπλανήσεις του στην Ινδία, την Κίνα και την Αφρική. Στο βιβλίο αυτό ο Καπισίνσκι, ακολουθώντας τα βήματα του πρώτου ιστοριογράφου, ανακαλεί πρόσφατα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα, στα οποία υπήρξε ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας, αντιπαραβάλλοντάς τα με αυτά που κατέγραψε ο Ηρόδοτος. Αυτή η πορεία μνήμης αναδεικνύει τον Αλικαρνασσέα ως τον πρώτο ρεπόρτερ, ως εκείνον που πρώτος ανακάλυψε στους “άλλους” τον καθρέφτη μέσα στον οποίο μπορούμε να κοιταχτούμε για να κατανοήσουμε οι ίδιοι καλύτερα τον εαυτό μας.

Ταξίδια με τον Ηρόδοτο / Ρίσαρντ Καπισίνσκι, Αθήνα : Μεταίχμιο, 2004, 363σ. ; 20εκ.

Η εποχή της σύγχισης

Γιατί πιστεύουν τόσοι άνθρωποι στην τηλεπάθεια, στους μάγους, στις προηγούμενες ζωές, στις απαγωγές από εξωγήινους και στα φαντάσματα; Τι έχει οδηγήσει στη διάδοση της “επιστημονικής” εκδοχής της βιβλικής δημιουργίας, του αποκαλούμενου “επιστημονικού δημιουργισμού” και στην πεποίθηση ότι ποτέ δεν συνέβη το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα; Γιατί στην εποχή αυτή την, υποτίθεται, επιστημονικά φωτισμένη μοιάζουμε να βρισκόμαστε σε μεγαλύτερη και πιο επικίνδυνη σύγχυση παρά ποτέ; Ο ιστορικός της επιστήμης Μάικλ Σέρμερ ερευνά τους λόγους για τους οποίους τα αλλόκοσμα φαινόμενα και οι αιρέσεις έλκουν τόσους πολλούς. Προσφέρει, επίσης, λογικές αναλύσεις και πολύτιμα στοιχεία έτσι ώστε όχι απλώς να μάθουμε την αλήθεια για τις τόσες απάτες και πλάνες που βρίσκουν απήχηση στη σημερινή κοινωνία, αλλά και να είμαστε σε θέση να τις αντικρούσουμε. Τα επιχειρήματά του συνιστούν, εν τέλει, έναν πανηγυρικό για το επιστημονικό πνεύμα και τη χαρά που μπορεί κανείς να αντλήσει ερευνώντας τα μεγαλύτερα μυστήρια του κόσμου -ακόμα και αν πολλά από τα ερωτήματα που τίθενται παραμένουν αναπάντητα.

Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα; : ψευδοεπιστήμη, προλήψεις και άλλες πλάνες του καιρού μας / Michael Shermer, Ηράκλειο : Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2003, 341σ. : εικ. ; 24εκ.